Spółka jawna czy cywilna? Którą wybrać?

Spółka cywilna i jawna to dwie „podstawowe” formy wspólnego prowadzenia działalności gospodarczej. Wybierają je najczęściej osoby otwierające własny biznes. Spółki te mają wiele cech wspólnych, ale także kilka istotnych różnic, które powinniśmy brać pod uwagę decydując się na dany rodzaju spółki.

Zacznijmy od tego, że żadna z tych spółek nie jest optymalna do prowadzenia działalności na dużą skalę oraz w branżach wysokiego ryzyka (np. branży budowlanej). Wszędzie tam, gdzie występuje znaczne ryzyko zatorów płatniczych oraz w grę wchodzą kontrakty o dużej wartości lepiej od razu wybrać spółkę kapitałową (sp. z o.o. lub s.a.) albo spółkę komandytową z udziałem spółki z o.o. Ta ostatnia struktura pozwoli jednocześnie zminimalizować ryzyko odpowiedzialności wspólników za długi spółki oraz zaoszczędzić na podatkach.

Wybór pomiędzy spółką cywilną i jawną nie wyczerpuje zatem wszystkich możliwości. Staną przed nim przedsiębiorcy, chcący przede wszystkim niewysokim kosztem rozpocząć wspólny biznes. Co więc wybrać? Aby odpowiedzieć na to pytanie przybliżymy kryteria wyboru istotne dla osób zakładających firmę w formie spółki. Są to:

• koszty założenia spółki;
• koszty prowadzenia spółki (mamy tu na myśli obciążenia publicznoprawne, tj. podatki, składki ZUS, składki zdrowotne, nie zaś bieżące koszty uzyskania przychodów, które są niezależne od formy prawnej i zależą głównie od przedmiotu i rozmiarów działalności);
• podmiotowość prawna danej spółki (rozumiana jako zdolność do nabywania mienia i zaciągania zobowiązań przez samą spółkę, odrębnie od wspólników);
• odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki (ryzyko utraty prywatnego majątku w razie zadłużenia spółki);
• stopień klarowności i elastyczności regulacji prawnej danego rodzaju spółki wpływający na komfort prowadzenia spółki (pośrednio także na koszty obsługi prawnej).

Koszty założenia spółki jawnej i cywilnej.

Najmniej zapłacimy za założenie spółki cywilnej. Rejestracja działalności gospodarczej wspólników w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEiDG) jest wolna od opłat urzędowych. Nie podlega opłacie także ujawnienie faktu zawarcia umowy spółki cywilnej w CEiDG. Bezpłatnie uzyskamy NIP i REGON dla wspólników i spółki. Jedynie rejestracja spółki jako podatnika VAT podlega opłacie skarbowej w kwocie 170 zł.

Suma opłat urzędowych założenia spółki cywilnej to tylko 170 zł.

W przypadku spółki jawnej dodatkowo konieczne będzie poniesienie opłaty sądowej za wpis spółki do Rejestru Przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego (KRS). Wysokość tej opłaty to 500 zł. Do tego dojdzie opłata za obowiązkowe ogłoszenie wpisu do KRS w Monitorze Sądowym i Gospodarczym – 100 zł.

Łącznie z opłatą skarbową suma opłat publicznoprawnych za rejestrację spółki jawnej wyniesie 770 zł.

Nie zapomnijmy o opłaceniu podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC) od umowy każdej spółki. Wynosi on 0,5% (pół procent) wartości wniesionych wkładów.

Powyższe koszty nie obejmują ewentualnych kosztów usług prawych związanych z rejestracją spółki. Wynagrodzenie prawnika określa umowa z Klientem, a wysokość honorarium zależy przede wszystkim od koniecznego nakładu pracy adwokata lub radcy prawnego. Zlecić można przeprowadzenie kompleksowo całego procesu zakładania spółki lub tylko niektóre czynności, np. opracowanie najważniejszego dokumentu, jakim jest umowa spółki. Przeciętne koszty tego typu usług wahają się – w zależności od ich zakresu – od kilkuset złotych do kilku tysięcy złotych.

Koszty publicznoprawne prowadzenia spółki cywilnej i jawnej.

Nie ma tu istotnych różnic, o ile nie kwalifikujemy się do opłacania przez pierwsze 2 lata preferencyjnego ZUS-u (możliwość taka istnieje wyłącznie w spółce cywilnej). Niestety przy spółce cywilnej konieczne jest opłacanie składki zdrowotnej zarówno z tytułu działalności gospodarczej, jak i z tytułu udziału w spółce.

Zarówno w spółce cywilnej, jak i jawnej podatki dochodowe płacić można według skali podatkowej (18, 32%) albo według stawki liniowej (19%). Pomijamy w tym miejscu uproszczone formy opodatkowania w postaci ryczałtu ewidencjonowanego i karty podatkowej. Zaznaczmy tylko, że ryczałt ewidencjonowany możliwy jest w obu spółkach, natomiast karta podatkowa dostępna jest wyłącznie dla wspólników spółek cywilnych (w obu przypadkach w gronie wspólników muszą być wyłącznie osoby fizyczne oraz spełnić należy szereg innych wymogów).

Osobowość i zdolność prawna.

Żadna z porównywanych spółek nie posiada osobowości prawnej. Cecha ta dotyczy wyłącznie spółek kapitałowych (z o.o. i s.a.). Spółka cywilna nie ma też zdolności prawnej. Jest to wyłącznie umowa pomiędzy wspólnikami opisująca zasady prowadzenia wspólnego biznesu. Podmiotami wszystkich praw (ale i zobowiązań) są sami wspólnicy. Wszystko co kupią w ramach działalności staje się ich majątkiem wspólnym na zasadach współwłasności łącznej. Fakt ten powoduje w praktyce liczne komplikacje, zwłaszcza gdy dodatkowo każdy ze wspólników pozostaje we wspólności majątkowej ze swoim małżonkiem. Z tych względów na ogół zaleca się przedsiębiorcom ustanowienie rozdzielności majątkowej w przypadku pozostawania w związku małżeńskim.

Zupełnie inaczej jest w spółce jawnej. Ma ona zdolność prawną (co w praktyce znacznie upodabnia ją w obrocie do osób prawnych). Zresztą zgodnie z art. 33(1) § 1 k.c. do jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych. Co to oznacza w praktyce? Główną zaletą jest odrębność majątku spółki od majątku wspólników. Są to niezależne masy majątkowe. Spółka we własnym imieniu może nabywać prawa (np. własność samochodu, lokalu, maszyn i urządzeń), jak i zaciągać zobowiązania (dłużnikiem jest spółka, a nie wspólnicy, co nie oznacza jednak, że ci ostatni nie odpowiadają za zobowiązania spółki). Stroną umów jest w związku z tym sama spółka (reprezentowana przez wspólników), a nie wspólnicy.

Odpowiedzialność wspólników spółki cywilnej i jawnej.

W spółce cywilnej zobowiązanie (dług) obciąża bezpośrednio wspólników. Jak wyżej wspomniano spółka cywilna nie ma zdolności prawnej, wobec czego nie jest w ogóle stroną stosunków cywilnoprawnych (np. umów). W tej roli występują wspólnicy i to oni ponoszą wspólnie odpowiedzialność za zaciągnięte przez któregokolwiek z nich zobowiązania. Odpowiedzialność ta jest nieograniczona (całym majątkiem, także „prywatnym”, np. własnym domem) i solidarna. Solidarny charakter zobowiązania oznacza, że że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia (np. zapłaty) od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna (wybór należy do wierzyciela), a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych. Aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela wszyscy dłużnicy solidarni pozostają zobowiązani (art. 366 § 1 i 2 k.c.). Obowiązuje zatem zasada „jeden za wszystkich, wszyscy za jednego”.

W spółce jawnej jest inaczej i dzięki temu trochę bezpieczniej. Otóż w pierwszej kolejności za swoje zobowiązania odpowiada sama spółka własnym majątkiem (np. firmowym samochodem, wyposażeniem, itp.). Jak pamiętamy, to spółka jawna jest dłużnikiem, a nie wspólnicy. Jest to skutek wyodrębnienia mas majątkowych spółki i wspólników. Jednak wspólnicy nie są do końca chronieni przed odpowiedzialnością. Ich odpowiedzialność jest subsydiarna i solidarna. Solidarny charakter odpowiedzialności opisałem wyżej. Co zatem oznacza odpowiedzialność subsydiarna? Subsydiarność (pomocniczość) odpowiedzialności oznacza – zgodnie z art. 31 § 1 k.s.h. – że wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika dopiero w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna (subsydiarna odpowiedzialność wspólnika). Co ważne, nie stanowi przeszkody do wniesienia powództwa przeciwko wspólnikowi, zanim egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Jednak egzekwować świadczenie będzie można od wspólnika dopiero w razie niewypłacalności samej spółki.

Klarowność i elastyczność regulacji.

W kwestii klarowności „wygrywa” spółka jawna. Regulacja kodeksu spółek handlowych jest bardziej przejrzysta i nie budzi tyle kontrowersji, co regulacja spółki cywilnej zawarta w kodeksie cywilnym. „Kontrowersyjność” prawna spółki cywilnej wynika ponadto w znacznej mierze z samej konstrukcji i charakteru tej spółki, zwłaszcza z „pomieszania” majątku firmowego z prywatnym oraz z braku (z pewnymi wyjątkami) zdolności prawnej spółki (nie może ona być stroną rozmaitych postępowań, np. procesu cywilnego). Powoduje to na ogół więcej problemów prawnych niż w przypadku prowadzenia spółki jawnej.

Jeśli idzie o „elastyczność” regulacji, to spółka cywilna pozwala na nieco więcej swobody przy opracowywaniu umowy spółki niż spółka jawna. Ta nieznaczna przewaga spółki cywilnej nad jawną pozostaje jednak w cieniu zwiększonej kontrowersyjności regulacji, co powoduje niepewność prawną niektórych klauzul zawartych w umowie spółki.

Zaznaczam, że ocena powyższych aspektów jest z definicji mocno subiektywna i dlatego spotkać się można z odmiennymi opiniami.

Co wybrać?

Jeśli większe koszty założenia spółki jawnej (o 600 zł) nie stanowią problemu, a preferencyjny ZUS przez pierwsze 24 miesiące nie przysługuje wspólnikom lub nie jest kluczowy, wybór powinien paść na spółkę jawną.

Jeśli żadna z tych spółek nie jest odpowiednia, gdyż zależy nam na całkowitym rozdzieleniu majątkowym sfery prywatnej i firmowej oraz ograniczeniu ryzyka utraty prywatnego majątku w przypadku niepowodzenia biznesu, rozważmy spółkę komandytową z udziałem spółki z o.o. albo samą spółkę z o.o.

Tabela 1. Porównanie głównych cech spółki cywilnej i spółki jawnej:

Data: 05.07.2014
Autor: adwokat Łukasz Niedziela

Polecamy także:
Zakładanie i rejestracja spółki jawnej krok po kroku – umowa i wpis do KRS.
Zakładanie i rejestracja spółki cywilnej – o czym warto pamiętać?
Jak zmniejszyć ryzyko prowadzonej działalności przy zachowaniu korzyści podatkowych?