Za fotografowanie muzealnych eksponatów nie można pobierać dodatkowych opłat

Od dnia 25 maja 2010 roku muzea nie mogą zakazać fotografowania eksponatów, a także pobierać dodatkowych opłat za fotografowanie. To efekt prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 5 marca 2010 roku (sygn. akt: XVII AmC 1145/09).

Sąd uznał za niedozwolone postanowienie wzorca umowy (regulaminu) stosowanego przez Muzeum Regionalne im. Dzieci Wrzesińskich we Wrześni, które zabraniało zwiedzającym fotografowania i filmowania eksponatów oraz sal ekspozycyjnych bez uzyskania pozwolenia dyrektora muzeum, a także przewidywało pobieranie dodatkowej opłaty za fotografowanie. W dniu 25 maja 2010 roku Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wpisał zakwestionowaną przez sąd klauzulę do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone. Oznacza to, że od tego dnia – zgodnie z art. 47943 kodeksu postępowania cywilnego – prawomocny wyrok sądu wywiera skutek także wobec osób trzecich w stosunku do stron postępowania. W praktyce prowadzi to do zakazu stosowania tożsamych co do treści klauzul także przez wszystkie pozostałe muzea w Polsce, a gdyby – pomimo zakazu – postanowienie takie znalazło się w regulaminie muzeum, to z mocy prawa nie jest ono dla konsumenta wiążące. Niestety w przypadku niezastosowania się przez dane muzeum do zakazu pobierania dodatkowych opłat za fotografowanie konsumentowi pozostaje droga sądowa do dochodzenia swoich praw. W takim przypadku przed sądem można żądać zwrotu nienależnie pobranej opłaty, skoro postanowienia regulaminu uznane za niedozwolone nie wiążą konsumenta z mocy prawa (art. 3851 § 1 kodeksu cywilnego). Dodatkowo, stosowanie postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru klauzul niedozwolonych stanowi praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów (art. 24 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów; Dz.U. z 2007 r., Nr 50, poz. 331 ze zm.).

Działania takie, podjęte choćby nieumyślnie, umożliwiają Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów nałożenie na przedsiębiorcę (w tym przypadku muzeum), w drodze decyzji, kary pieniężnej w wysokości do 10 % przychodu osiągniętego w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia kary (art. 106 ust. 1 pkt 4 ustawy). Warto jednak pamiętać, że zakaz pobierania opłat za fotografowanie nie obejmuje wszystkich sytuacji. Zgodnie z art. 25 ustawy z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz.U. z 1997 r., Nr 5, poz. 24 ze zm.) muzea mogą pobierać opłaty za przygotowanie i udostępnianie zbiorów do celów innych niż zwiedzanie, w szczególności za kopiowanie, sporządzanie reprodukcji lub fotografii, przygotowywanie zbiorów do wypożyczenia oraz ich wypożyczenie. Wysokość tych opłat ustala dyrektor muzeum, który w uzasadnionych przypadkach może ustalić opłatę ulgową lub nawet zwolnić z opłaty. Opłata za fotografowanie może zatem zostać pobrana, gdy muzeum podjęło dodatkowe (inne niż zwykła ekspozycja w celu zwiedzania) czynności mające w sposób szczególny przygotować dany eksponat do fotografowania (np. wyjęto eksponat z gabloty i zapewniono dodatkowe warunki oświetleniowe). Ponadto, w myśl art. 25a ust. 2 ustawy o muzeach muzea pobierają opłaty za udostępnianie wizerunków muzealiów z wykorzystaniem informatycznych nośników danych (np. za przesłanie fotografii eksponatów na płycie CD lub pocztą elektroniczną).

Ustawa wymaga jednak, aby bezpośredni dostęp do wizerunków muzealiów drogą elektroniczną był bezpłatny. Zamieszczając więc fotografie muzealiów na stronie internetowej (np. w wirtualnej galerii) muzeum nie może uzależnić dostępu do takiej strony od uiszczenia jakichkolwiek opłat. Przy okazji warto przypomnieć, że powództwo o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone może wytoczyć: a) każdy, kto według oferty pozwanego mógłby zawrzeć z nim umowę zawierającą postanowienie, którego uznania za niedozwolone żąda się pozwem; b) organizacja społeczna, do której zadań statutowych należy ochrona interesów konsumentów; c) zagraniczna organizacja wpisana na listę organizacji uprawnionych w państwach Unii Europejskiej do wszczęcia postępowania o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, opublikowaną w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich, jeżeli cel jej działania uzasadnia wystąpienie przez nią z takim żądaniem dotyczącym wzorców umów stosowanych w Polsce, zagrażających interesom konsumentów w państwie członkowskim, w którym organizacja ta ma swoją siedzibę; d) powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów; e) Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Z żądaniem uznania postanowienia wzorca umowy za niedozwolone można wystąpić również wtedy, gdy pozwany zaniechał jego stosowania, jeżeli od tego zaniechania nie minęło sześć miesięcy. Ponadto, każdy może zgłosić na piśmie Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów zawiadomienie dotyczące podejrzenia stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów.

Od dnia 25 maja 2010 roku pobieranie dodatkowych opłat za fotografowanie muzealiów dopuszczalne jest zatem wyłącznie w przypadkach określonych w ustawie o muzeach i nie może dotyczyć konsumentów zwiedzających powszechnie dostępne ekspozycje. Pamiętajmy także, że zakwestionowana klauzula nie dotyczy zakazu używania lamp błyskowych, który nadal może być przez muzea stosowany w celu ochrony zbiorów.

Data: 07.07.2010
Autor: Łukasz Niedziela
Artykuł opublikowany na łamach „Dziennika Gazeta Prawna”, 7 lipca 2010 r., nr 130 (2761)