Sprawa Amber Gold Sp. z o.o. – skutki prawne likwidacji i ogłoszenia upadłości.

Możliwe drogi prawne.

Spółka Amber Gold Sp. z o.o. z siedzibą w Gdańsku publicznie ogłosiła zakończenie działalności. W sensie prawnym będziemy jednak mieli do czynienia albo z rozwiązaniem i likwidacją spółki przez jej wspólników (na podstawie przepisów kodeksu spółek handlowych) albo z tzw. upadłością likwidacyjną (na podstawie prawa upadłościowego). Od tego, jaka procedura zostanie ostatecznie uruchomiona, zależeć będą dostępne kroki prawne w celu odzyskania zdeponowanych środków.

Rozwiązanie i likwidacja spółki – skutki prawne i sposób zgłaszania wierzytelności.

Zgodnie z art. 270 pkt 2 kodeksu spółek handlowych (dalej k.s.h.) rozwiązanie spółki nastąpić może na mocy uchwały jej wspólników. W takim przypadku rozwiązanie spółki następuje dopiero po przeprowadzeniu jej likwidacji, z chwilą wykreślenia z rejestru przedsiębiorców (art. 272 k.s.h.).

Przepisy dotyczące likwidacji spółek z ograniczoną odpowiedzialnością mają na celu przede wszystkim ochronę wierzycieli spółki i zabezpieczenie ich spłaty. Z tej przyczyny koncentrują się na zasadach spłaty długów spółki.

Formalnie otwarcie likwidacji następuje z dniem uprawomocnienia się orzeczenia o rozwiązaniu spółki przez sąd, powzięcia przez wspólników uchwały o rozwiązaniu spółki lub zaistnienia innej przyczyny jej rozwiązania. Likwidację prowadzi się pod firmą spółki z dodaniem oznaczenia „w likwidacji”. W czasie prowadzenia likwidacji spółka zachowuje osobowość prawną, wobec czego jej byt prawny pozostaje nienaruszony i nadal odpowiada ona za zobowiązania całym swoim majątkiem.

Istotną dla wierzycieli zasadę ustanawia art. 275 § 2 k.s.h., w myśl którego w okresie likwidacji nie można, nawet częściowo, wypłacać wspólnikom zysków ani dokonywać podziału majątku spółki przed spłaceniem wszystkich zobowiązań.

Niebezpieczeństwo dla wierzycieli może natomiast wynikać z zasady, iż likwidatorami są członkowie zarządu, chyba że umowa spółki lub uchwała wspólników stanowi inaczej (art. 276 § 1 k.s.h.). Oznacza to, że w okresie likwidacji spółka pozostaje pod całkowitą kontrolą dotychczasowego zarządu i wspólników. W sytuacji, gdy dotychczasowe postępowanie tych osób nie daje należytej rękojmi prawidłowej realizacji spłat długów, wierzyciele skorzystać powinni z uprawnienia przewidzianego w art. 276 § 4 k.s.h. Przepis ten stanowi, że na wniosek osób mających interes prawny sąd może, z ważnych powodów, odwołać likwidatorów i ustanowić innych. Efektem ustanowienia likwidatorów przez sąd będzie przekazanie osobom niezależnym od dotychczasowego zarządu kompetencji w zakresie spłaty zobowiązań spółki, co może znacznie ułatwić ściągnięcie wierzytelności.

Likwidatorzy powinni zakończyć interesy bieżące spółki, ściągnąć wierzytelności, wypełnić zobowiązania i upłynnić majątek spółki (czynności likwidacyjne).

Zgodnie z art. 277 k.s.h. do sądu rejestrowego należy zgłosić: otwarcie likwidacji, nazwiska i imiona likwidatorów oraz ich adresy, sposób reprezentowania spółki przez likwidatorów i wszelkie w tym zakresie zmiany, nawet gdyby nie nastąpiła żadna zmiana w dotychczasowej reprezentacji spółki. Każdy likwidator ma prawo i obowiązek dokonania zgłoszenia.

Likwidatorzy mają obowiązek ogłosić o rozwiązaniu spółki i otwarciu likwidacji, wzywając wierzycieli do zgłoszenia ich wierzytelności w terminie trzech miesięcy od dnia tego ogłoszenia. Ogłoszenia są publikowane w Monitorze Sądowym i Gospodarczym oraz, dodatkowo, w inny sposób, gdy umowa spółki tak stanowi. Każdy wierzyciel dla zabezpieczenia sowich praw powinien we wskazanym trzymiesięcznym terminie zgłosić spółce swą wierzytelność (może to nastąpić w dowolny sposób, ale ważne jest, aby zachować dowód zgłoszenia, np. kopię maila, faksu, listu z potwierdzeniem nadania, itp.).

Zgodnie z art. 286 k.s.h. podział między wspólników majątku pozostałego po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli nie może nastąpić przed upływem sześciu miesięcy od daty ogłoszenia o otwarciu likwidacji i wezwaniu wierzycieli. Pamiętać należy, że wierzyciele spółki, którzy nie zgłosili swoich roszczeń we właściwym terminie ani nie byli spółce znani, mogą żądać zaspokojenia swoich należności z majątku spółki jeszcze niepodzielonego. Wspólnicy, którzy po upływie terminu określonego w art. 286 § 1 otrzymali w dobrej wierze przypadającą na nich część majątku spółki, nie są obowiązani do jej zwrotu w celu pokrycia należności wierzycieli.

Trzeba pamiętać, że zgłaszane spółce w toku likwidacji wierzytelności nie muszą być stwierdzone prawomocnymi orzeczeniami sądu. Wystarczy, że wynikają z dokumentów (np. zawartej umowy lokaty).

W toku likwidacji zaspokajać (spłacać) można wyłącznie wierzytelności wymagalne (których termin wypłaty już nadszedł) oraz bezsporne. Co ważne otwarcie likwidacji (w przeciwieństwie do ogłoszenia upadłości spółki), nie powoduje, że zobowiązania pieniężne, których termin płatności jeszcze nie nadszedł, stają się wymagalne. Jeśli zatem wynikający z umowy termin wypłaty kapitału i odsetek z lokaty jeszcze nie nadszedł, to nie jest możliwe natychmiastowe żądanie zwrotu środków (bez wcześniejszego rozwiązania umowy np. za porozumieniem stron lub poprzez jednostronne wypowiedzenie lub odstąpienie od umowy). Nie oznacza to, że likwidatorzy mogą wierzytelności niewymagalne uznać za nieistniejące przy podziale majątku spółki. Wierzytelności takie (jeśli są likwidatorom wiadome, np. wynikają z dokumentów spółki, zawartych umów, zgłoszeń wierzytelności) należy zabezpieczyć poprzez złożenie ich sum do depozytu sądowego. Tak samo należy postąpić z kwotami wierzytelności spornych (tj. takich, które spółka kwestionuje co do zasady lub co do wysokości, ale których istnienie wynika z posiadanej dokumentacji).

Zauważyć należy, że zgodnie z oświadczeniem spółki Amber Gold Sp. z o.o. zamieszczonym na jej stronie internetowej (www.ambergold.com.pl), „Amber Gold Sp. z o.o. wypowie wszystkim Klientom obowiązujące umowy depozytów towarowych. W związku z zerwaniem lokat przez Amber Gold wszystkim Klientom należy się zwrot pełnej kwoty kapitału wraz z odsetkami naliczonymi do dnia wypowiedzenia umowy.” Gdyby rzeczywiście doszło do wypowiedzenia, wierzytelności staną się wymagalne. 

Wato pamiętać, że złożenie kwot wierzytelności spornych i niewymagalnych do depozytu sądowego jest obowiązkiem likwidatorów. Jeśli nie dopełnią tego obowiązku mogą oni ponosić osobistą odpowiedzialność odszkodowawczą wobec wierzycieli na podstawie art. 299-300 k.s.h. (uchwała SN z dnia 28 stycznia 2010 r., III CZP 91/09, Biul. SN 2010, nr 1, poz. 12).

Dopiero po zabezpieczeniu odpowiednich sum na rachunkach depozytowych sądu możliwy jest zgodny z prawem podział pozostałego majątku pomiędzy wspólników.

W praktyce zaspokojenie roszczeń wierzycieli możliwe jest wyłącznie, gdy spółka posiada majątek pozwalający na wykonanie zobowiązań. Jak wskazuje orzecznictwo Sądu Najwyższego, wykreślenie spółki z rejestru (a zatem ustanie jej formalnego bytu) nastąpić może bowiem także wówczas, gdy z uwagi na wyczerpanie się majątku spółki pozostały niespłacone zobowiązania. Zdaniem Sądu Najwyższego likwidacja jest ukończona wówczas, gdy w majątku spółki nie ma już żadnych składników majątkowych i okoliczność ta została stwierdzona sprawozdaniem likwidacyjnym. Przyjęcie odmiennego stanowiska oznaczałoby utrzymywanie na rynku „martwego” podmiotu gospodarczego (tak m.in. postanowienie SN z dnia 20 września 2007 r., II CSK 240/07, LEX nr 487505).

Powstaje pytanie, jak powinien zachować się zarząd (likwidatorzy) w sytuacji, gdy majątek spółki nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich należności. Czy spłacić tylko niektóre z nich, czy też wszystkie, ale proporcjonalnie do wysokości dostępnych środków? Wątpliwości budzi także pierwszeństwo spłaty (jaki rodzaj należności spłacać najpierw, np. kontrahentów, czy klientów). Odpowiadając na te wątpliwości stwierdzić należy, że przepisy o likwidacji spółki z o.o. nie rozstrzygają tej kwestii. Założeniem postępowania likwidacyjnego jest posiadanie przez spółkę majątku wystarczającego na spłatę długów. Jeśli już w momencie otwarcia likwidacji zarząd ma świadomość, że majątek spółki nie wystarczy na zaspokojenie wierzycieli, zobowiązany jest do złożenia w sądzie wniosku o ogłoszenie upadłości na podstawie art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r., nr 175, poz. 1361 ze zm.). Niezłożenie takiego wniosku lub złożenie go po terminie uzasadnia odpowiedzialność zarządu za wyrządzoną szkodę.

Gdyby dopiero w toku postępowania likwidacyjnego okazało się, że majątek nie wystarczy na spłatę wszystkich zobowiązań likwidatorzy powinni zobowiązania te zaspokoić zgodnie z zasadą słuszności – a zatem proporcjonalnie do posiadanych środków (z zachowaniem pierwszeństwa wynikającego z przepisów prawa).

Jeśli złożono wniosek o ogłoszenie upadłości i sąd ten wniosek uwzględni, spłata wierzycieli nastąpi na zasadach określonych w prawie upadłościowym i naprawczym. I w tym przypadku warunkiem zaspokojenia roszczeń jest posiadanie przez spółkę majątku wystarczającego na pokrycie długów, co najczęściej jest niewykonalne, gdyż przesłanką ogłoszenia upadłości jest właśnie niewypłacalność.

Upadłość spółki – zgłaszanie wierzytelności i zasady spłaty wierzycieli.

Jak już wspomniano, zasady spłaty zobowiązań spółki w przypadku upadłości reguluje ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r., nr 175, poz. 1361 ze zm., dalej Pr.Up.). Zgodnie z art. 2 Pr.Up. postępowanie uregulowane ustawą należy prowadzić tak, aby roszczenia wierzycieli mogły zostać zaspokojone w jak najwyższym stopniu, a jeśli racjonalne względy na to pozwolą – dotychczasowe przedsiębiorstwo dłużnika zostało zachowane. Praktyczna realizacja tej zasady możliwa jest wyłącznie, gdy majątek spółki pozwala na choćby częściową spłatę długów.

Upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny. Dłużnika uważa się za niewypłacalnego, jeżeli nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Dłużnika będącego osobą prawną (np. spółkę z o.o.) uważa się za niewypłacalnego także wtedy, gdy jego zobowiązania przekroczą wartość jego majątku, nawet wówczas, gdy na bieżąco te zobowiązania wykonuje. (art. 10 i 11 Pr.Up.).

Wniosek o ogłoszenie upadłości może zgłosić dłużnik lub każdy z jego wierzycieli, przy czym zadłużona spółka ma obowiązek, nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia powstania stanu niewypłacalności, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości. Obowiązek złożenia wniosku spoczywa na każdym, kto ma prawo reprezentować spółkę sam lub łącznie z innymi osobami. Osoby te – jak już wcześniej wspomniano – ponoszą odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wskutek niezłożenia wniosku w terminie (art. 21 Pr.Up.).

Uczestnikiem postępowania o ogłoszenie upadłości jest każdy, kto złożył wniosek o ogłoszenie upadłości, oraz dłużnik. Złożenie wniosku zapewnia zatem możliwość aktywnego udziału w postępowaniu i bieżącego monitorowania stanu spawy.

Pamiętać warto, że jeżeli wniosek o ogłoszenie upadłości złożył dłużnik, sąd z urzędu dokonuje zabezpieczenia majątku dłużnika. Jeżeli natomiast z wnioskiem o ogłoszenie upadłości wystąpił wierzyciel (czyli np. klient spółki) lub inny uprawniony zabezpieczenia dokonuje się na jego żądanie. W przedmiocie zabezpieczenia sąd orzeka niezwłocznie (art. 36 Pr.Up.). Sąd może zastosować zabezpieczenie przez ustanowienie zarządu przymusowego nad majątkiem dłużnika, jeżeli zachodzi obawa, że dłużnik będzie ukrywał swój majątek lub w inny sposób działał na szkodę wierzycieli, a także gdy dłużnik nie wykonuje poleceń tymczasowego nadzorcy sądowego. Ustanawiając zabezpieczenie przez zarząd przymusowy, sąd wyznacza zarządcę przymusowego oraz określa zakres i sposób wykonywania zarządu.

Teoretycznie postępowanie upadłościowe może prowadzić do likwidacji zadłużonej spółki albo do zawarcia układu z wierzycielami regulującego zasady spłaty długów. Zgodnie jednak z art. 14 ust. 2 Pr.Up. postępowania upadłościowego z możliwością zawarcia układu nie prowadzi się, gdy z uwagi na dotychczasowe zachowanie się dłużnika nie ma pewności, że układ będzie wykonany, chyba że propozycje układowe przewidują układ likwidacyjny. W omawianej sprawie, z uwagi na dotychczasowe zachowanie dłużnej spółki, możliwość zawarcia układu wydaje się być wykluczona.

Na postanowienie o ogłoszeniu upadłości zażalenie przysługuje wyłącznie upadłemu, a na postanowienie oddalające wniosek o ogłoszenie upadłości – wyłącznie wnioskodawcy.

Jeżeli ogłoszono upadłość obejmującą likwidację majątku upadłego, upadły jest obowiązany wskazać i wydać syndykowi cały swój majątek, a także wydać wszystkie dokumenty dotyczące jego działalności, majątku oraz rozliczeń, w szczególności księgi rachunkowe, inne ewidencje prowadzone dla celów podatkowych i korespondencję. Wykonanie tego obowiązku upadły potwierdza w formie oświadczenia na piśmie, które składa sędziemu-komisarzowi. Upadły jest obowiązany udzielać sędziemu-komisarzowi i syndykowi wszelkich potrzebnych wyjaśnień dotyczących swojego majątku (art. 57 Pr.Up.).

Z dniem ogłoszenia upadłości majątek upadłego staje się masą upadłości, która służy zaspokojeniu wierzycieli upadłego.

Istotne jest, że zobowiązania pieniężne upadłego, których termin płatności świadczenia jeszcze nie nastąpił, stają się wymagalne z dniem ogłoszenia upadłości (art. 91 ust. 1 Pr.Up.).

Pomocna przy odzyskaniu pieniędzy może być także zasada, że bezskuteczne w stosunku do masy upadłości są czynności prawne dokonane przez upadłego w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, którymi rozporządził on swoim majątkiem, jeżeli dokonane zostały nieodpłatnie albo odpłatnie, ale wartość świadczenia upadłego przewyższa w rażącym stopniu wartość świadczenia otrzymanego przez upadłego lub zastrzeżonego dla upadłego lub dla osoby trzeciej. Czynności prawne odpłatne dokonane przez upadłego w terminie sześciu miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości z małżonkiem, krewnym lub powinowatym w linii prostej, krewnym lub powinowatym w linii bocznej do drugiego stopnia włącznie albo z przysposobionym lub przysposabiającym są bezskuteczne w stosunku do masy upadłości. Przepis ten stosuje się odpowiednio do czynności upadłego, będącego spółką, dokonanej z jej wspólnikami, ich reprezentantami lub ich małżonkami, jak również ze spółkami powiązanymi, ich wspólnikami, reprezentantami lub małżonkami tych osób. W praktyce pozwala to sięgnąć do majątku osobistego tych osób w celu zaspokojenia wierzycieli, jeżeli majątek został ze spółki „wyprowadzony” przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości.

Syndyk zawiadamia o upadłości tych wierzycieli, których adresy są znane na podstawie ksiąg upadłego, a także komornika ogólnej właściwości upadłego.

Wierzyciel osobisty upadłego, który chce uczestniczyć w postępowaniu upadłościowym, jeżeli niezbędne jest ustalenie jego wierzytelności, powinien w terminie oznaczonym w postanowieniu o ogłoszeniu upadłości zgłosić sędziemu-komisarzowi swoją wierzytelność (art. 236 Pr.Up.). Zgłoszenia wierzytelności dokonuje się na piśmie w dwóch egzemplarzach. Do pisma zgłaszający wierzytelność dołącza oryginał lub notarialnie poświadczony odpis dokumentu uzasadniającego zgłoszenie. Poświadczenia odpisów może dokonać także radca prawny lub adwokat, będący pełnomocnikiem wierzyciela, który zgłasza wierzytelność.

Po upływie terminu do zgłoszenia wierzytelności i sprawdzeniu zgłoszonych wierzytelności syndyk, nadzorca sądowy albo zarządca sporządza listę wierzytelności. W terminie dwóch tygodni od dnia obwieszczenia i ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym o przekazaniu listy wierzytelności sędziemu-komisarzowi, każdy wierzyciel umieszczony na liście może złożyć do sędziego-komisarza sprzeciw co do uznania wierzytelności, a co do odmowy uznania – ten, któremu odmówiono uznania zgłoszonej wierzytelności (art. 256 Pr.Up.).

Najważniejsze z punktu widzenia wierzycieli są zasady (w tym kolejność) podziału funduszy uzyskanych ze spieniężenia masy upadłości. Przy upadłości jest bowiem zwykle oczywiste, że środków nie wystarczy na pokrycie wszystkich długów. Na potrzeby podziału funduszy należności wierzycieli dzieli się na następujące kategorie:

1. kategoria pierwsza – koszty postępowania upadłościowego, przypadające za czas po ogłoszeniu upadłości należności alimentacyjne oraz renty za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci oraz z tytułu zamiany uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę, należności z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia masy upadłości, należności z zawartych przez upadłego przed ogłoszeniem upadłości umów, których wykonania zażądał syndyk, należności powstałe z czynności syndyka albo zarządcy oraz należności, które powstały z czynności upadłego dokonanych po ogłoszeniu upadłości, niewymagających zgody nadzorcy sądowego lub dokonanych za jego zgodą;

2. kategoria druga – przypadające za czas przed ogłoszeniem upadłości należności ze stosunku pracy, należności rolników z tytułu umów o dostarczenie produktów z własnego gospodarstwa rolnego, należności alimentacyjne oraz renty za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci i renty z tytułu zamiany uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę, przypadające za dwa ostatnie lata przed ogłoszeniem upadłości należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, wraz z odsetkami i kosztami egzekucji;

3. kategoria trzecia – podatki i inne daniny publiczne oraz pozostałe należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, wraz z odsetkami i kosztami egzekucji;

4. kategoria czwarta – inne należności, jeżeli nie podlegają zaspokojeniu w kategorii piątej, wraz z odsetkami za ostatni rok przed datą ogłoszenia upadłości, z odszkodowaniem umownym, kosztami procesu i egzekucji;

5. kategoria piąta – odsetki, które nie należą do wyższych kategorii w kolejności, w jakiej podlega zaspokojeniu kapitał, a także sądowe i administracyjne kary grzywny oraz należności z tytułu darowizn i zapisów.

Jak wynika z powyższego należności klientów upadłego będą zwykle zakwalifikowane dopiero do kategorii czwartej, po podatkach i innych daninach publicznych. Oznacza to, że należności te zostaną spłacone pod warunkiem, że po spłaceniu w całości zobowiązań z wyższych kategorii, pozostaną nadal środki pieniężne do podziału. Należności dalszej kategorii zaspokaja się bowiem dopiero po zaspokojeniu w całości należności poprzedzającej kategorii, a gdy majątek nie wystarcza na zaspokojenie w całości wszystkich należności tej samej kategorii, należności te zaspokaja się stosunkowo do wysokości każdej z nich (art. 344 Pr.Up.).

Syndyk sporządza i składa sędziemu-komisarzowi plan podziału funduszów masy upadłości. Sędzia-komisarz zawiadamia upadłego i członków rady wierzycieli oraz ogłasza przez obwieszczenie i ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, że plan podziału można przeglądać w sekretariacie sądu i w terminie dwóch tygodni od dnia obwieszczenia wnosić zarzuty przeciwko planowi podziału. Jeżeli zarzutów nie wniesiono, sędzia-komisarz zatwierdza plan podziału.

Wykonując plan podziału, syndyk wydaje wierzycielowi należną mu kwotę lub przelewa ją na rachunek bankowy wierzyciela.

Jak wynika z powyższego, uzyskanie zapłaty w postępowaniu zarówno likwidacyjnym, jak i upadłościowym, nie jest procesem ani łatwym, ani szybkim. Warunkiem skuteczności jest w obu przypadkach istnienie i niezwłoczne zabezpieczenie majątku, z którego spłacić będzie można wierzycieli.

Data: 17.08.2012
Autor: adw. Łukasz Niedziela