Nowe zasady odpowiedzialności sprzedawców z tytułu rękojmi.

Nowa regulacja rękojmi za wady rzeczy sprzedanej.

W dniu 25 grudnia 2014 roku weszła w życie ustawa z dnia 30 maja 2014 roku o prawach konsumenta (Dz.U. z 2014 r. poz. 827). Zmienia ona istotnie dotychczasowe regulacje najpowszechniejszych w obrocie umów, czyli umów sprzedaży. Wbrew nazwie ustawy, nowe regulacje dotyczą zarówno umów zawieranych przez przedsiębiorców z konsumentami (B2C), jak i umów zawieranych pomiędzy przedsiębiorcami (B2B). Wynika to z dokonanej przy okazji uchwalenia ustawy istotnej zmiany kodeksu cywilnego.

Co się zmienia?

Ustawa o prawach konsumenta wprowadza nowe zasady sprzedaży na odległość (w tym sprzedaży internetowej) oraz sprzedaży dokonywanej poza lokalem przedsiębiorcy (sprzedawcy). Wynikają one z wdrożenia Dyrektywy 2011/83/UE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie praw konsumentów, o której pisaliśmy tutaj. Poza tym ustawa dokonuje istotnej nowelizacji kodeksu cywilnego w zakresie ogólnej odpowiedzialności sprzedawców za wady rzeczy sprzedanej (rękojmia). Zmienią się istotnie zasady składania reklamacji, jak i zasady ich rozpatrywania oraz zakres odpowiedzialności i obowiązków sprzedawców oraz uprawnień kupujących w razie sprzedaży wadliwego towaru. Nowe regulacje dotyczą zatem całego obrotu gospodarczego, od prostych umów konsumenckich (np. reklamacja butów), po skomplikowane kontrakty handlowe (np. sprzedaż maszyn przemysłowych).

Co do zasady od dnia 25 grudnia 2014 roku obowiązuje jednolita, inaczej uregulowana rękojmia, niezależnie od tego, czy kupującym jest konsument, czy przedsiębiorca (z pewnymi wyjątkami na korzyść konsumentów). Znika całkowicie odrębna regulacja tzw. niezgodności towaru z umową w przypadku sprzedaży konsumenckiej. Wynika to z uchylenia w całości ustawy z dnia 27 lipca 2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz.U. Nr 141, poz. 1176, z późn. zm.), która dotychczas zawierała szczególną regulację uprawnień konsumentów w razie zakupu wadliwych rzeczy. Obecnie wszystkie te kwestie uregulowane są w jednym akcie prawnym, tj. kodeksie cywilnym.

Dotychczasowy stan prawny przewidywał zatem aż trzy odrębne reżimy odpowiedzialności sprzedawcy za wadliwe towary:

1. rękojmię – w przypadku sprzedaży pomiędzy przedsiębiorcami (handel B2B);
2. niezgodność towaru z umową – w przypadku sprzedaży przez przedsiębiorcę na rzecz konsumenta (handel B2C);
3. gwarancję – opcjonalnie, jeśli została kupującemu udzielona.

 Po zmianach ma być przejrzyściej, gdyż niezależnie od rodzaju umowy (B2B lub B2C) sprzedawca odpowiada na podstawie jednolitych przepisów o rękojmi za wady. To jednak tylko teoria, bo w praktyce szczególne uprawnienia konsumentów zamieszczone dotychczas w odrębnej ustawie wpleciono jako wyjątki do kodeksowej regulacji rękojmi. Nie wpłynęło to pozytywnie na czytelność regulacji. Oczywiście niezależnie od ustawowej rękojmi nadal kupującemu może zostać dodatkowo udzielona gwarancja.

Nowa rękojmia za wady.

Zgodnie z nowym brzmieniem art. 556 k.c. sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana ma wadę fizyczną lub prawną (rękojmia). Przepis ten określa ogólnie zakres odpowiedzialności sprzedawcy.

Wada fizyczna rzeczy polega na niezgodności rzeczy sprzedanej z umową. Kodeks cywilny wskazuje przykładowo, że rzecz sprzedana jest niezgodna z umową, jeżeli:

1. nie ma właściwości, które rzecz tego rodzaju powinna mieć ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub przeznaczenia;
2. nie ma właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewnił kupującego, w tym przedstawiając próbkę lub wzór;
3. nie nadaje się do celu, o którym kupujący poinformował sprzedawcę przy zawarciu umowy, a sprzedawca nie zgłosił zastrzeżenia co do takiego jej przeznaczenia;
4. została kupującemu wydana w stanie niezupełnym.

Pamiętajmy, że powyższa lista niezgodności towaru z umową ma charakter przykładowy i nie wyczerpuje wszystkich możliwych w praktyce rodzajów niezgodności rzeczy z umową,  jak choćby często występujących uszkodzeń mechanicznych (powstałych przed wydaniem rzeczy kupującemu) lub wad materiałowych, czy wykonawczych.

Ustawodawca precyzuje, że rzecz sprzedana ma wadę fizyczną także w razie nieprawidłowego jej zamontowania i uruchomienia, jeżeli czynności te zostały wykonane przez sprzedawcę lub osobę trzecią, za którą sprzedawca ponosi odpowiedzialność, albo przez kupującego, który postąpił według instrukcji otrzymanej od sprzedawcy. Rękojmia rozciąga się zatem także na prawidłowość realizacji usług związanych bezpośrednio ze sprzedażą.

Natomiast wada prawna rzeczy występuje, jeżeli:

1. rzecz sprzedana stanowi własność osoby trzeciej albo
2. jest obciążona prawem osoby trzeciej, a także
3. jeżeli ograniczenie w korzystaniu lub rozporządzaniu rzeczą wynika z decyzji lub orzeczenia właściwego organu.

Gdy przedmiot umowy stanowiła sprzedaż prawa, sprzedawca odpowiada także za istnienie tego prawa.

WAŻNE!
Jeżeli kupującym jest konsument, na równi z zapewnieniem sprzedawcy co do właściwości rzeczy traktuje się publiczne zapewnienia producenta lub jego przedstawiciela, osoby, która wprowadza rzecz do obrotu w zakresie swojej działalności gospodarczej, oraz osoby, która przez umieszczenie na rzeczy sprzedanej swojej nazwy, znaku towarowego lub innego oznaczenia odróżniającego przedstawia się jako producent.

Jeżeli kupującym jest konsument, a wada fizyczna została stwierdzona przed upływem roku od dnia wydania rzeczy sprzedanej, domniemywa się, że wada lub jej przyczyna istniała w chwili przejścia niebezpieczeństwa na kupującego (wydania rzeczy). Reguła ta przerzuca na sprzedawcę ciężar udowodnienia braku wad w chwili wydania rzeczy, co istotnie ułatwia konsumentowi realizację roszczeń.

Za które wady fizyczne rzeczy odpowiada sprzedawca?

Sprzedawca jest odpowiedzialny z tytułu rękojmi za wady fizyczne, które istniały w chwili przejścia niebezpieczeństwa na kupującego lub wynikły z przyczyny tkwiącej w rzeczy sprzedanej w tej samej chwili. Rękojmia nie obejmuje zatem wad spowodowanych przez kupującego, np. niewłaściwym korzystaniem z rzeczy, brakiem należytej konserwacji, czy uszkodzeniami mechanicznymi.

Jakie uprawnienia przysługują kupującemu z tytułu nowej rękojmi?

Jeżeli rzecz sprzedana ma wadę, kupujący może żądać jej naprawy albo wymiany na wolną od wad. Może także od razu złożyć oświadczenie o obniżeniu ceny albo odstąpieniu od umowy.

Kupującemu, który zawarł umowę po 24 grudnia 2014 roku przysługuje zatem od prawo wyboru jednego z powyższych uprawnień. Wybór jest jednak teoretyczny i w praktyce może często ograniczać się w pierwszej kolejności do żądania naprawy lub wymiany rzeczy, gdyż obniżeniu ceny albo odstąpieniu od umowy sprzedawca ma prawo się sprzeciwić, jeżeli niezwłocznie i bez nadmiernych niedogodności dla kupującego wymieni rzecz wadliwą na wolną od wad albo wadę usunie. Zatem sprzedawca może sam złożyć wiążącą kupującego kontrpropozycję sposobu załatwienia reklamacji. Ograniczenie to nie ma zastosowania, jeżeli rzecz była już wymieniona lub naprawiana przez sprzedawcę albo sprzedawca nie uczynił zadość obowiązkowi wymiany rzeczy na wolną od wad lub usunięcia wady.

WAŻNE!
Jeżeli kupującym jest konsument, może on zamiast zaproponowanego przez sprzedawcę usunięcia wady żądać wymiany rzeczy na wolną od wad albo zamiast wymiany rzeczy żądać usunięcia wady, chyba że doprowadzenie rzeczy do zgodności z umową w sposób wybrany przez kupującego jest niemożliwe albo wymagałoby nadmiernych kosztów w porównaniu ze sposobem proponowanym przez sprzedawcę. Przy ocenie nadmierności kosztów uwzględnia się wartość rzeczy wolnej od wad, rodzaj i znaczenie stwierdzonej wady, a także bierze się pod uwagę niedogodności, na jakie narażałby kupującego inny sposób zaspokojenia. Zatem konsument w przypadku kontrpropozycji sprzedawcy ma dodatkowo prawo wyboru sposobu załatwienia reklamacji poprzez wymianę albo naprawę rzeczy. W przypadku przedsiębiorców pozostaje przystanie na propozycję sprzedawcy, o ile rzecz jasna wywiąże się on prawidłowo i niezwłocznie z obietnicy naprawy lub wymiany rzeczy.

Jeżeli kupujący zgłasza od razu sam żądanie wymiany rzeczy na wolną od wad albo usunięcia wady, sprzedawca jest obowiązany wymienić rzecz lub usunąć wadę w rozsądnym czasie bez nadmiernych niedogodności dla kupującego. Sprzedawca może przy tym odmówić zadośćuczynienia żądaniu kupującego, jeżeli doprowadzenie do zgodności z umową rzeczy wadliwej w sposób wybrany przez kupującego jest niemożliwe albo w porównaniu z drugim możliwym sposobem doprowadzenia do zgodności z umową wymagałoby nadmiernych kosztów. Jeżeli kupującym jest przedsiębiorca, sprzedawca może odmówić wymiany rzeczy na wolną od wad lub usunięcia wady także wtedy, gdy koszty zadośćuczynienia temu obowiązkowi przewyższają cenę rzeczy sprzedanej. Pozostaje wówczas prawo żądania obniżenia ceny albo odstąpienie od umowy.

WAŻNE!
Jeżeli kupujący będący konsumentem zażądał wymiany rzeczy lub usunięcia wady albo złożył oświadczenie o obniżeniu ceny, określając kwotę, o którą cena ma być obniżona, a sprzedawca nie ustosunkował się do tego żądania w terminie czternastu dni, uważa się, że żądanie to uznał za uzasadnione. Zatem do żądań konsumentów należy zawsze ustosunkować się w czternastodniowym terminie, zwłaszcza gdy sprzedawca kwestionuje zasadność reklamacji.

Gdy dojdzie do porozumienia odnośnie obniżenia ceny, to obniżona cena powinna pozostawać w takiej proporcji do ceny wynikającej z umowy, w jakiej wartość rzeczy z wadą pozostaje do wartości rzeczy bez wady, choć strony mogą ustalić inną proporcję.

WAŻNE!
Kupujący nie może odstąpić od umowy, jeżeli wada jest nieistotna. W takim przypadku pozostaje obniżenie ceny, jeśli sprzedawcy przysługuje prawo odmowy naprawy lub wymiany z uwagi na niemożliwość lub nadmierne koszty takiego rozwiązania.

Wadliwość niektórych rzeczy objętych umową, a prawo odstąpienia od umowy.

Jeżeli spośród rzeczy sprzedanych tylko niektóre są wadliwe i dają się odłączyć od rzeczy wolnych od wad, bez szkody dla stron obu, uprawnienie kupującego do odstąpienia od umowy ogranicza się do rzeczy wadliwych. Zatem odstąpienie ma w takim przypadku charakter jedynie częściowy i nie obejmuje zgodnej z umową części towaru.

Jeżeli w umowie sprzedaży zastrzeżono, że dostarczenie rzeczy sprzedanych ma nastąpić częściami, a sprzedawca mimo żądania kupującego nie dostarczył zamiast rzeczy wadliwych takiej samej ilości rzeczy wolnych od wad, kupujący może od umowy odstąpić także co do części rzeczy, które mają być dostarczone później. Zatem w przypadku dostaw partiami, rozciągniętych w czasie, przyjęto swoiste domniemanie wadliwości rzeczy, których dostawa jeszcze nie nastąpiła. Może to narazić sprzedawcę na utratę ważnego kontraktu, jeśli zlekceważy zasadne roszczenia kupującego i nie usunie wad.

Uprawnienia kupujących w przypadku rzeczy wymagających montażu.

Jeżeli rzecz wadliwa została zamontowana, kupujący może żądać od sprzedawcy demontażu i ponownego zamontowania po dokonaniu wymiany na wolną od wad lub usunięciu wady. Sprzedawca jest zatem zobowiązany dokonać demontażu i ponownego montażu wyłącznie na wyraźne życzenie kupującego. Nie stoi to oczywiście na przeszkodzie wyjściu sprzedawcy z inicjatywą podjęcia tych czynności w ramach porozumienia stron.

Sankcją za niewykonanie obowiązku demontażu i montażu przez sprzedawcę jest możliwość dokonania tych czynności przez kupującego na koszt i niebezpieczeństwo sprzedawcy (tzw. wykonanie zastępcze). Kupujący może przy tym zlecić wykonanie zastępcze osobom trzecim zajmującym się profesjonalnie takimi czynnościami.

WAŻNE!
Sprzedawca może odmówić demontażu i ponownego zamontowania, jeżeli koszt tych czynności przewyższa cenę rzeczy sprzedanej.

Jeżeli kupującym jest konsument, może on żądać od sprzedawcy demontażu i ponownego zamontowania, jest obowiązany jednak ponieść część związanych z tym kosztów przewyższających cenę rzeczy sprzedanej albo może żądać od sprzedawcy zapłaty części kosztów demontażu i ponownego zamontowania, do wysokości ceny rzeczy sprzedanej. Zatem konsumentowi sprzedawca odmówić nie może, gdy reklamacja jest zasadna i konsument zgodzi się pokryć część kosztów (ponad cenę rzeczy).

Zwrot rzeczy wadliwych.

Kupujący, który wykonuje uprawnienia z tytułu rękojmi, jest obowiązany na koszt sprzedawcy dostarczyć rzecz wadliwą do miejsca oznaczonego w umowie sprzedaży, a gdy takiego miejsca nie określono w umowie – do miejsca, w którym rzecz została wydana kupującemu. Strony mogą też w każdej chwili uzgodnić miejsce i sposób dostawy, np. do konkretnego punktu serwisowego.

Jeżeli ze względu na rodzaj rzeczy lub sposób jej zamontowania dostarczenie rzeczy przez kupującego byłoby nadmiernie utrudnione, kupujący obowiązany jest udostępnić rzecz sprzedawcy w miejscu, w którym rzecz się znajduje.

Powyższe zasady stosuje się także do zwrotu rzeczy w razie odstąpienia od umowy i wymiany rzeczy na wolną od wad.

Koszty wymiany lub naprawy.

Koszty wymiany lub naprawy ponosi co do zasady sprzedawca. W szczególności obejmuje to koszty demontażu i dostarczenia rzeczy, robocizny, materiałów oraz ponownego zamontowania i uruchomienia. Pamiętajmy jednak, że sprzedawca może odmówić demontażu i ponownego zamontowania, jeżeli koszt tych czynności przewyższa cenę rzeczy sprzedanej. Jeżeli zaś kupującym jest konsument, może on żądać od sprzedawcy demontażu i ponownego zamontowania, jest obowiązany jednak ponieść część związanych z tym kosztów przewyższających cenę rzeczy sprzedanej albo może żądać od sprzedawcy zapłaty części kosztów demontażu i ponownego zamontowania, do wysokości ceny rzeczy sprzedanej.

Sprzedawca obowiązany jest przyjąć od kupującego rzecz wadliwą w razie wymiany rzeczy na wolną od wad lub odstąpienia od umowy.

Terminy zawiadomienia sprzedawcy o wadach.

Przy sprzedaży między przedsiębiorcami kupujący traci uprawnienia z tytułu rękojmi, jeżeli nie zbadał rzeczy w czasie i w sposób przyjęty przy rzeczach danego rodzaju i nie zawiadomił niezwłocznie sprzedawcy o wadzie, a w przypadku gdy wada wyszła na jaw dopiero później – jeżeli nie zawiadomił sprzedawcy niezwłocznie po jej stwierdzeniu. Do zachowania powyższego terminu wystarczy wysłanie przed jego upływem zawiadomienia o wadzie. Zawiadomienie nie wymaga listu poleconego, choć jest on wskazany ze względów dowodowych. Pojęcie „niezwłocznego” zawiadomienia może budzić wątpliwości. W praktyce oznacza to obowiązek działania możliwie jak najszybszego w danych okolicznościach. Uwzględniając dotychczasowe orzecznictwo sądowe nie należy przekraczać terminu czternastodniowego.

Odnośnie konsumentów ustawa obecnie nie przewiduje terminu na zawiadomienie o wadach (poprzednio było to dwa miesiące od wykrycia wady) i nie łączy utraty uprawnień z upływem konkretnego terminu (w granicach czasu trwania rękojmi). Ze względów dowodowych i praktycznych i w tym przypadku zaleca się jednak niezwłoczne dokonywanie zawiadomień.

Jak długo odpowiada sprzedawca z tytułu nowej rękojmi?

Sprzedawca odpowiada z tytułu rękojmi, jeżeli wada fizyczna zostanie stwierdzona przed upływem dwóch lat, a gdy chodzi o wady nieruchomości – przed upływem pięciu lat od dnia wydania rzeczy kupującemu. Zatem dla sprzedaży pomiędzy przedsiębiorcami rękojmię wydłużono z jednego roku do dwóch lat. Nie zapomnijmy jednak sprawdzić, czy umowa nie skraca tego okresu.

WAŻNE!
Jeżeli kupującym jest konsument a przedmiotem sprzedaży jest używana rzecz ruchoma, odpowiedzialność sprzedawcy może zostać ograniczona, nie mniej niż do roku od dnia wydania rzeczy kupującemu.

Termin przedawnienia roszczeń.

Roszczenie o usunięcie wady lub wymianę rzeczy sprzedanej na wolną od wad przedawnia się z upływem roku, licząc od dnia stwierdzenia wady. Jeżeli kupującym jest konsument, bieg terminu przedawnienia nie może zakończyć się przed upływem terminu obowiązywania rękojmi (2 lata od wydania rzeczy).

W powyższych terminach kupujący może złożyć oświadczenie o odstąpieniu od umowy albo obniżeniu ceny z powodu wady rzeczy sprzedanej. Jeżeli kupujący żądał wymiany rzeczy na wolną od wad lub usunięcia wady, bieg terminu do złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy albo obniżeniu ceny rozpoczyna się z chwilą bezskutecznego upływu terminu do wymiany rzeczy lub usunięcia wady.

WAŻNE!
Upływ terminu do stwierdzenia wady nie wyłącza wykonania uprawnień z tytułu rękojmi, jeżeli sprzedawca wadę podstępnie zataił.

Kiedy sprzedawca będzie zwolniony z odpowiedzialności?

Sprzedawca jest zwolniony od odpowiedzialności z tytułu rękojmi, jeżeli kupujący wiedział o wadzie w chwili zawarcia umowy.

Gdy przedmiotem sprzedaży są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku albo rzeczy mające powstać w przyszłości, sprzedawca jest zwolniony od odpowiedzialności z tytułu rękojmi, jeżeli kupujący wiedział o wadzie w chwili wydania rzeczy. Przepisu tego nie stosuje się, gdy kupującym jest konsument.

Sprzedawca nie jest odpowiedzialny względem kupującego będącego konsumentem za to, że rzecz sprzedana nie ma właściwości wynikających z publicznych zapewnień, o których mowa w art. 556(1) § 2 k.c., jeżeli zapewnień tych nie znał ani, oceniając rozsądnie, nie mógł znać albo nie mogły one mieć wpływu na decyzję kupującego o zawarciu umowy sprzedaży, albo gdy ich treść została sprostowana przed zawarciem umowy sprzedaży.

Umowne wyłączenie lub ograniczenie rękojmi.

Co do zasady strony mogą w umowie odpowiedzialność z tytułu rękojmi rozszerzyć, ograniczyć lub wyłączyć.

WAŻNE!
Jeżeli kupującym jest konsument, ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi jest dopuszczalne tylko w przypadkach określonych w przepisach szczególnych.

Wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi jest bezskuteczne, jeżeli sprzedawca zataił podstępnie wadę przed kupującym.

Do jakich umów stosujemy nowe przepisy?

Nowe regulacje stosujemy wyłącznie do umów zawartych po 24 grudnia 2014 roku. Do umów zawartych wcześniej zastosowanie nadaj mają przepisy dotychczasowe. Oznacza to, że w praktyce jeszcze do końca 2016 roku funkcjonować będą dwa różne reżimy prawne rozpatrywania reklamacji.

Data: 27.12.2014
Autor: adwokat Łukasz Niedziela